επαίσχυντο μυστικό κάθε παραγωγής.
Ζίγκμουντ Μπάουμαν
του Αρδηνιστή
Κατ’ αρχάς, τρεις γενικές επισημάνσεις, που συνδέονται άρρηκτα με το πολύπλοκο πρόβλημα της διαχείρισης των αστικών αποβλήτων, που ταλανίζει εδώ και αρκετές δεκαετίες την Αττική:
• Πίσω από ορισμένα μεγαλοπρεπή πράσινα δόγματα, που έχουν ήδη γίνει αποδεκτά από...
ευρύτατα τμήματα της κοινωνίας, δεν κρύβονται μόνο ασύλληπτων διαστάσεων προνόμια –και ενίοτε παράνομα κέρδη–, αλλά και στρατηγικές επιβίωσης και επικυριαρχίας των ισχυρών εις βάρος όλων εκείνων των πολιτών που δεν έχουν επικοινωνιακές δυνατότητες ή πρόσβαση στα διάφορα κέντρα εξουσίας.
• Για την περιβαλλοντική οικονομία, κάθε περιβαλλοντική λειτουργία παρουσιάζει μια οικονομική αξία, η οποία όμως, ως επί το πλείστον, δεν καταγράφεται στη σωστή της τιμή, επειδή υπάρχει διαστρέβλωση της αγοράς -ιδιαίτερα της ελληνικής, που στο θέμα των αποβλήτων παρουσιάζει έντονα χαρακτηριστικά διαπλοκής και ολιγοπωλίου, και μάλιστα ελεγχόμενου από «πλασιέ τεχνολογιών που κραδαίνουν τις φανταχτερές χάντρες τους για να θαμπώσουν τους ιθαγενείς της νότιας Ευρώπης».
• Τα περιβαλλοντικά ζητήματα ταιριάζουν απόλυτα στη στρατηγική του εντυπωσιασμού, του νατουραλιστικού ρομαντισμού και της πρόκλησης φόβου που προωθούν, για ευνόητους λόγους, οι βαρόνοι των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (που στην Ελλάδα του παρασιτισμού τυχαίνει να είναι εργολάβοι) και τα διάφορα –ενίοτε αντικρουόμενα– πράσινα λόμπυ, που όλως τυχαίως(;) έχουν προνομιακή μεταχείριση από τον κόσμο των μέσων.
Έχοντας κατά νου τα παραπάνω μπορούμε να ανιχνεύσουμε, όσο γίνεται στο πλαίσιο ενός άρθρου, τη σημερινή κατάσταση σχετικά με τη διαχείριση αστικών αποβλήτων στην Αττική και ιδιαίτερα το τι παίζεται με τον ΧΥΤΑ Κερατέας και τις συγκρούσεις των κατοίκων της Λαυρεωτικής με τις δυνάμεις καταστολής, που εδώ και μερικές εβδομάδες στρατοπέδευσαν στην περιοχή του έργου.
Ανεπαρκής διαχείριση αστικών αποβλήτων
Ο σχεδιασμός διαχείρισης αστικών αποβλήτων στην Αττική προβλέπει έργα στις περιοχές Φυλή-Άνω Λιόσια, Γραμματικό και Κερατέα, χωροθετημένα ήδη από το 2003 με νομοθετική ρύθμιση. Τα βασικότερα από αυτά τα έργα είναι: ένας ΧΥΤΑ ανά περιοχή και πέντε Εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών αποβλήτων (τρεις σε Φυλή-Άνω Λιόσια και από μία σε Γραμματικό και Κερατέα). Από τα έργα αυτά λειτουργούν μόνο ο ΧΥΤΑ και η Εγκατάσταση Μηχανικής Διαλογής-Κομποστοποίησης στη Φυλή–Άνω Λιόσια και έχουν συμβασιοποιηθεί οι άλλοι δύο ΧΥΤΑ (1).
Κατά γενική ομολογία, ο τρόπος διαχείρισης των περίπου 2,3 εκατομμυρίων τόνων αστικών αποβλήτων που παράγονται ετησίως στην Αττική θεωρείται αποτυχημένος, γι’ αυτό και απασχολεί και αυτήν ακόμα τη Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και την τρόικα, καθώς υπάρχουν δεσμευμένοι πόροι εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ που λιμνάζουν. Χαρακτηριστικά δείγματα αυτής της παταγώδους αποτυχίας είναι αφενός ο ελλειμματικός τρόπος λειτουργίας του μοναδικού ΧΥΤΑ (Φυλή) στην Αττική και η ανεπαρκής αποτελεσματικότητα της φαραωνικής Εγκατάστασης Μηχανικής Διαλογής – Κομποστοποίησης στον ίδιο χώρο, και αφετέρου το οκτάχρονο «πάγωμα» της κατασκευής των υπόλοιπων εγκαταστάσεων που προβλέπει ο σχεδιασμός της Αττικής, με αποτέλεσμα να λειτουργούν ακόμη οκτώ χωματερές μόνο στην ηπειρωτική Αττική. Αποτυχία που γίνεται σκανδαλώδης αν συνυπολογίσει κανείς και τα ασύλληπτα χρηματικά ποσά που δαπανήθηκαν μέχρι τώρα αλλά και που διακινούνται στον τομέα της διαχείρισης των αστικών αποβλήτων (2).
Η κατάσταση στην Αττική γίνεται ακόμη πιο αδιαφανής από το γεγονός ότι μέχρι σήμερα στην αγορά τόσο των μελετητών, όσο και των κατασκευαστικών εταιρειών, επικρατούν ολιγοπώλια και εξόφθαλμη διαπλοκή μεταξύ συγκεκριμένων μελετητών και εργολάβων, κάτι που βεβαίως ισχύει λίγο πολύ και σε εθνικό επίπεδο. Πολύ περισσότερο που οι τρεις-τέσσερις μεγαλομελετητές είναι και εξ απορρήτων σύμβουλοι των εκάστοτε αρμόδιων υπουργών, οι οποίοι τους επιλέγουν ανάλογα με το κομματικό τους χρώμα, τη φιλική προς αυτούς ΜΚΟ ή την προσωπική τους σχέση με τον υπουργό, αφήνοντας διαχρονικά εκτός παιχνιδιού αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες. Επιπλέον, στο ζοφερό παζλ της αδιαφάνειας πρέπει να προστεθούν και οι εκλεγόμενοι βουλευτές κυρίως στο υπόλοιπο Αττικής που η θέση τους για το θέμα αυτό αλλάζει ανάλογα με ποια θέση κατέχουν κάθε φορά στα έδρανα της βουλής (π.χ. Πάγκαλος), αλλά και ο φορέας διαχείρισης των αποβλήτων στην Αττική, ο περιβόητος ΕΣΔΚΝΑ, στον οποίο συμμετέχει η συντριπτική πλειονότητα των δήμων της Αττικής και που πρόκειται σύντομα να καταργηθεί και στη θέση του να δημιουργηθεί ένας περιφερειακός φορέας. Τεράστιες Ευθύνες έχουν και οι δήμαρχοι της περιοχής που διαχρονικά παραπληροφορούν, όπως βέβαια και η πολιτεία που ποτέ δεν μπήκε στον κόπο να ενημερώσει σωστά τις τοπικές κοινωνίες , με αποτέλεσμα να κυριαρχήσει η συνωμοσιολογία και η δαιμονοποίηση κάθε είδους ορθολογικής διαχείρισης αποβλήτων.
Αν τα παραπάνω συνδυαστούν με το τεράστιο οικονομικό αντικείμενο των απαιτούμενων έργων στην Αττική, τότε γίνεται κατανοητό το γιατί το όλο πρόβλημα έχει ουσιαστικά μετατραπεί από περιβαλλοντικό σε καθαρά οικονομικό, με αποτέλεσμα η σύγκρουση συμφερόντων να προκαλεί μια καταστροφική από κάθε άποψη αδράνεια στην πορεία υλοποίησης του σχεδιασμού (μια 6ετία χωρίς περιβαλλοντική πολιτική και μια 2ετία παλινδρομήσεων). Επιπλέον, η ανάθεση, πέρα από την κατασκευή, και της λειτουργίας του έργου σε ιδιώτες οδηγεί όχι μόνο σε μονοπωλιακές καταστάσεις αλλά και σε διαπλοκή ιδιωτών και τοπικής αυτοδιοίκησης, αφού το κόστος διαχείρισης θα εκτοξευτεί σίγουρα σε δυσθεώρητα ύψη και οι τοπικοί πολιτικοί αρχηγίσκοι δεν θέλουν να μείνουν αμέτοχοι.
Επισημαίνεται ότι, μόνο η επαναλειτουργία (μετά από διακοπή ενός χρόνου για οικονομικούς λόγους) της Εγκατάστασης Μηχανικής Διαλογής-Κομποστοποίησης στη Φυλή-Άνω Λιόσια (3), που ανέλαβαν από κοινού, μετά από συμβιβασμό, οι εταιρείες Ηλέκτωρ και Envitec, είχε σαν αποτέλεσμα το κόστος διαχείρισης να ανέβει από 42 ευρώ/τόνο στα 89. Αναμένεται δε, όταν θα λειτουργήσουν και οι προβλεπόμενες μονάδες επεξεργασίας (π.χ. βιοξήρανση), το κόστος να υπερβεί κατά πολύ τα 100 ευρώ/τόνο.
Γενικά, εκτιμάται ότι περίπου 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ θα είναι στη διάθεση του φορέα που θα αναλάβει τελικά την κατασκευή και τη λειτουργία για είκοσι πέντε χρόνια μόνο για τις τέσσερις εγκαταστάσεις μηχανικής-βιολογικής επεξεργασίας αποβλήτων, που προβλέπει ο Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Αποβλήτων Αττικής.
Οι θέσεις του Δήμου Κερατέας και το ΣτΕ
Ο δήμος και οι κάτοικοι της Κερατέας αντιτίθενται δυναμικά στην κατασκευή της εγκατάστασης που προβλέπεται στον εγκεκριμένο περιφερειακό σχεδιασμό γιατί, όπως υποστηρίζουν, θα επιφέρει ανεπανόρθωτη βλάβη στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της Κερατέας και στην υγεία των κατοίκων της περιοχής, επισημαίνοντας παράλληλα ότι η περιοχή κατασκευής της εγκατάστασης βρίσκεται εντός των ορίων της Λαυρεωτικής, η οποία έχει κηρυχθεί ήδη από το 1980 αρχαιολογικός χώρος, αλλά και πολύ κοντά στην εν λειτουργία χωματερή τους. Επιπλέον, επισημαίνουν ότι η διάταξη του άρθρου 33 Ν. 3164/2003, με την οποία εγκρίθηκε η Β΄ φάση σχεδιασμού της διαχείρισης αποβλήτων της περιφέρειας Αττικής, στην οποία στηρίχθηκε η αρχική έγκριση περιβαλλοντικών όρων και καθορίστηκαν ως κατάλληλες για τη Νοτιοανατολική Αττική οι θέσεις «Βραγόνι» Κερατέας και «Λατομεία Κυριακού» Κρωπίας, είναι αντισυνταγματική. Επίσης ζητούν να αναιρεθεί η υπουργική απόφαση με την οποία παρατάθηκε η διάρκεια ισχύος των περιβαλλοντικών όρων για την κατασκευή εγκατάστασης αποβλήτων στην Κερατέα μέχρι 30-10-2013.
Διαφορετική άποψη είχε όμως το Συμβούλιο της Επικρατείας το οποίο, «σταθμίζοντας αφενός τις επιπτώσεις του έργου ενόψει του χαρακτήρα της επίμαχης έκτασης και των δεδομένων της ευρύτερης περιοχής και αφετέρου τους λόγους επιτακτικού δημοσίου συμφέροντος που επιβάλλουν τη δημιουργία οργανωμένων εγκαταστάσεων διαχείρισης απορριμμάτων», έκρινε ότι δεν συντρέχει λόγος αναστολής εκτελέσης της προσβαλλόμενης πράξης, δηλαδή της υπουργικής απόφασης.
Έτσι, σε δικαστικό τουλάχιστον επίπεδο, η απόφαση για την κατασκευή εγκατάστασης διαχείρισης αποβλήτων στη θέση «Βραγόνι» Κερατέας είναι νόμιμη και τα αρχαιολογικά ευρήματα στη περιοχή του έργου ασήμαντα. Μάλιστα, κατά το δικαστήριο, οι σχετικές εργασίες όφειλαν να έχουν ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2010, που ήταν και η επιλεξιμότητα των πόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, στην απόφαση επισημαίνεται και ο άμεσος κίνδυνος επιβολής δυσβάσταχτων προστίμων από το Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, σε περίπτωση που οι εργασίες δεν ολοκληρωθούν σύντομα και εξακολουθήσουν να λειτουργούν χωματερές όπως αυτές στην Κερατέα, στα Καλύβια, στο Κορωπί, στο Γραμματικό, στον Βαρνάβα ή στον Κάλαμο.
Πάντως, η τελική δικαστική μάχη θα δοθεί στην αναβληθείσα για τις 4 Μαΐου 2011 συνεδρίαση του ΣτΕ, όπου θα συζητηθούν οι προσφυγές τις οποίες έχουν καταθέσει ο δήμος και κάτοικοι της Κερατέας, στρεφόμενοι κατά της ανανέωσης της άδειας περιβαλλοντικών επιπτώσεων του έργου κατασκευής ΧΥΤΑ στην Κερατέα. Από ό,τι φαίνεται όμως, οι ελπίδες της Κερατέας για δικαίωση είναι μικρές.
Παραλείψεις της Πολιτείας
Η χωροθέτηση έργων ολοκληρωμένης διαχείρισης αστικών αποβλήτων (επεξεργασία και τελική διάθεση υπολειμμάτων) στην περιοχή της Κερατέας είναι ένα γεγονός που έχει ήδη κριθεί σε περιβαλλοντικό επίπεδο (υπάρχει άδεια χωροθέτησης και απόφαση περιβαλλοντικών όρων) και, απ’ ό,τι φαίνεται, και σε δικαστικό.
Αυτό που μαίνεται όμως είναι ο πόλεμος συμφερόντων για την τελική επικράτηση συγκεκριμένων εργολάβων στην Αττική, στον οποίο βεβαίως δεν συμμετέχουν οι κάτοικοι της Κερατέας. Αν ξεκινήσουν τα έργα στην Κερατέα είναι σαφές ότι κλείνει το παζλ της συνολικής διαχείρισης αποβλήτων στην Αττική, σύμφωνα με τον σχεδιασμό της Πολιτείας αλλά και με τα επιχειρηματικά σχέδια ισχυρών ιδιωτικών εταιρειών, ιδιαίτερα όταν είναι γνωστό ότι τα έργα αυτά θα γίνουν με το σύστημα της παραχώρησης και θα περιλαμβάνει και τη λειτουργία των έργων για εικοσιπέντε χρόνια.
Ο αγώνας των δημοτών της Κερατέας είναι μεν συγκινητικός και αξιοθαύμαστος, όμως με τα σημερινά δεδομένα διαχειριστικού αδιεξόδου, που υπάρχουν στην Αττική, στο ζήτημα των αποβλήτων, είναι πολύ δύσκολο να στεφθεί με επιτυχία, πολύ περισσότερο που στην περιοχή της Λαυρεωτικής λειτουργούν πολλές ανεξέλεγκτες χωματερές. Πρέπει να ειπωθεί επίσης ότι ανάλογες εγκαταστάσεις έχουν κατασκευαστεί διεθνώς σε περιοχές πολύ πιο ευάλωτες περιβαλλοντικά, χωρίς να υπάρχουν προβλήματα κατά τη λειτουργία τους. Γι’ αυτό, εφόσον ξεπεραστούν ζητήματα κυρίως οικονομικής φύσης, αλλά και διαπλοκής, το μόνο κρίσιμο σημείο θα είναι η σωστή λειτουργία των εγκαταστάσεων, στη βάση μιας αντισταθμιστικής πολιτικής ορθολογικής και κοινωνικά δίκαιης.
Απορίας άξιο όμως είναι η στάση της Πολιτείας που, στην περίπτωση αυτή, δεν προχωρά στη θεσμική θωράκιση θέσεων, όπως ότι:
• Στον περιφερειακό σχεδιασμό θα αναφέρονται ονομαστικά μόνο οι δήμοι της Λαυρεωτικής που θα εξυπηρετούνται αποκλειστικά από τις εγκαταστάσεις στην Κερατέα, ακόμη και αν υπάρχει διαχειριστικό ζήτημα στις άλλες δύο εγκαταστάσεις ολοκληρωμένης διαχείρισης αποβλήτων της Αττικής (Φυλή και Γραμματικό).
• Δεν θα λειτουργήσει ο Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) στην Κερατέα, εφόσον προηγουμένως δεν θα έχει κατασκευαστεί και λειτουργεί η μονάδα επεξεργασίας και μόνο για τις ποσότητες που προβλέπει ο σχεδιασμός.
Επιπλέον, η Πολιτεία θα έπρεπε ήδη να είχε λάβει όλα τα μέτρα ώστε να αναπτυχθούν πλήρως στη Λαυρεωτική τα συστήματα ανακύκλωσης και η διαλογή στην πηγή, όπως προβλέπει άλλωστε ο νόμος, για να μην υπάρχουν υπόνοιες ότι προωθεί τεχνικές που αντιτίθενται στην ανακύκλωση.
Μόνο έτσι θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν πειστικά οι δικαιολογημένοι φόβοι, αλλά και τα όποια μικροσυμφέροντα κατοίκων της Λαυρεωτικής, αλλά και όσων ενδεχομένως κρύβονται –για διάφορους λόγους– πίσω από αυτούς, και κυρίως να δείξει η Πολιτεία ότι επιτέλους θέλει να βάλει κανόνες, διαμορφώνοντας μια υγιή αγορά στη διαχείριση των αποβλήτων και έχοντας πάντα κατά νου το γενικό συμφέρον του δημοσίου και την προστασία του περιβάλλοντος.
Τεχνολογίες και όμιλοι συμφερόντων
Μετά από αναμονή πολλών μηνών εγκρίθηκαν τελευταία από το υπουργικό συμβούλιο τα τεύχη δημοπράτησης των τεσσάρων νέων εγκαταστάσεων (δυναμικότητας 700.000, 400.000, 127.000 και 127.000 τόνων/έτος αντιστοίχως – τα δύο πρώτα στη Φυλή και τα άλλα δύο μικρότερα σε Γραμματικό και Κερατέα) και πρόκειται να βγουν σύντομα σε δημόσια διαβούλευση (!). Αξιοσημείωτη είναι η πρόταση των μελετητών (ΕΠΕΜ, Enviroplan, Φραντζής) των έργων ότι «η επεξεργασία των απορριμμάτων θα γίνεται με διαφορετικές τεχνολογίες ανά εγκατάσταση», γεγονός που αφήνει υπόνοιες ότι μπορεί και να υπάρξει στήσιμο στον διαγωνισμό ή και να επίκειται μοιρασιά μεταξύ των φαβορί για την ανάθεση, μόνο που όποιος θα αναλάβει τα έργα της Φυλής θα έχει και τη μερίδα του λέοντος.
Τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, που εκφράζονται μέσα από συγκεκριμένες τεχνικές διαχείρισης, είναι γνωστά. Τρεις είναι οι βασικές τεχνικές επεξεργασίας – διάθεσης αστικών αποβλήτων τις οποίες εκπροσωπούν συγκεκριμένοι όμιλοι συμφερόντων. Πρόκειται ασφαλώς για σύγκρουση γιγάντων, καθώς θεωρείται βέβαιη η συμμετοχή στον δημόσιο διεθνή διαγωνισμό για την κατασκευή των τεσσάρων έργων επεξεργασίας αποβλήτων, προϋπολογισμού 345 εκατομμυρίων ευρώ:
• της Ηλέκτωρ (συμφερόντων Μπόμπολα) και της Μεσόγειος (Γεωργόπουλος, Παπαζήσης, Αλέγρας και με 40% συμμετοχή του Όμιλου Λασκαρίδη και της Eurobank/Λάτσης) με τεχνική διαχείρισης αποβλήτων τη βιοξήρανση.
• της Intrakat (Κόκαλης) σε συνεργασία µε τη γαλλική Suez Environnement, και της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ (όμιλος Περιστέρη-Κάμπα) με τεχνική διαχείρισης αποβλήτων τη θερμική επεξεργασία και ταυτόχρονη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.
• της Veolia MIG Hellas (συμμετέχει κατά 49% η MIG/Βγενόπουλος και κατά 51% η γαλλική εταιρεία VEOLIA) και της Εnvitec (Δρακόπουλος) με τεχνική διαχείρισης αποβλήτων την κομποστοποίηση.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης και ο κοινός επικοινωνιακός αγώνας τεσσάρων περιβαλλοντικών οργανώσεων, της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης (Κυρκίτσος-Χρυσόγελος), του Δικτύου Μεσόγειος SOS (Χρυσόγελος-Κυρκίτσος), της Greenpeace (Χαραλαμπίδης) και της WWF Ελλάς (Καραβέλλας), που εμφανίζονται με απίστευτη συχνότητα στα ΜΜΕ και μάλιστα με παρεμφερείς θέσεις με τον κ. Βγενόπουλο.
Δεν αποκλείεται να υπάρχει ευρύτερη «συνεργασία» ανάμεσα σε Ηλέκτωρ και Μεσόγειος (συνέβη συχνά στο παρελθόν), όπως επίσης και ανάμεσα στη Μεσόγειο και στη μελετητική εταιρεία ΕΠΕΜ, που αναλαμβάνει συχνά την προμελέτη και τη μελέτη εφαρμογής των έργων της Μεσόγειος, συνήθως με τη μορφή της μελετοκατασκευής (4). Ανάλογες βέβαια είναι και οι σχέσεις άλλων μελετών (π.χ. Enviroplan) με άλλους κατασκευαστές.
Άπαντες οι υποψήφιοι βρίσκονται σε θέση μάχης και, αν υπάρξει σοβαρή εμπλοκή κατά τον διαγωνισμό, όπως φοβούνται άνθρωποι της αγοράς, τότε η Αττική θα βρεθεί σε απελπιστική θέση και μάλιστα κάτω από τις αφόρητες πιέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεν θα είναι η πρώτη φορά, άλλωστε είναι γνωστό ότι στην Ελλάδα «η εφαρμογή όλων των τεχνολογιών διαχείρισης απορριμμάτων είναι γεμάτη με προβλήματα που συχνά αναδύονται εξαιτίας των υπεραισιόδοξων εκτιμήσεων για την τεχνική, θεσμική και οικονομική δυνατότητα υλοποίησης. Υπερεκτιμήσεις για τη θερμογόνο δύναμη των σκουπιδιών στην περίπτωση των έργων αποτέφρωσης. Για τη ζήτηση της αγοράς για το κομπόστ και τα ανακυκλώσιμα. Για τις τεχνικές ικανότητες, τη διαθέσιμη λειτουργία, τον προϋπολογισμό κόστους συντήρησης. Υπερεκτιμήσεις που υπήρξαν η κύρια αιτία αποτυχίας των επενδύσεων» (5). Δύσκολα όμως θα είναι τα πράγματα και για τους κατασκευαστικούς ομίλους που επιδιώκουν να αναλάβουν, σε εποχής μεγάλης κρίσης, μέσω συμβάσεων παραχώρησης την κατασκευή έργων εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ.
Τα φαβορί: Βιοξήρανση και Μπόμπολας
Με τα σημερινά δεδομένα, δεν χωρά αμφιβολία ότι η τεχνική της βιοξήρανσης έχει τις περισσότερες πιθανότητες να επιλεγεί (6), παρότι όλοι οι αρμόδιοι ισχυρίζονται ότι στα Τεύχη Δημοπράτησης δεν «φωτογραφίζονται» συγκεκριμένες τεχνικές βιολογικής επεξεργασίας, όπως έγινε με την περίπτωση της Πάτρας (βιοξήρανση). Όλες οι εκτιμήσεις, συγκλίνουν στον «εθνικό κατασκευαστή» και στην Ηλέκτωρ σαν φαβορί, τουλάχιστον για το τεράστιο εργοστάσιο της Φυλής, προϋπολογισμού 200 εκατ. ευρώ, που θα είναι και το μεγαλύτερο στον κόσμο (10 φορές μεγαλύτερο από το μοναδικό που λειτουργεί στην Αγγλία). Ιδιαίτερα αφότου έχει διευκρινιστεί ότι στη διακήρυξη θα αναφέρεται ρητά πως η τεχνική της μαζικής θερμικής επεξεργασίας σύμμεικτων αποβλήτων δεν αποτελεί επιλογή. Ενδιαφέρον έχει πάντως πώς θα αντιδράσουν τα συμφέρονται που πλασάρουν την καύση.
Ας σταθούμε εν συντομία στη βιολογική ξήρανση (ή βιοξήρανση), μια και είναι το φαβορί. Στην ιστοσελίδα της εταιρείας που την πλασάρει στην Ελλάδα αναφέρεται ότι: «Η βιολογική ξήρανση (biodrying) αξιοποιεί τη θερμοκρασία που εκλύεται από την αερόβια διάσπαση του οργανικού κλάσματος των απορριμμάτων, για την εξάτμιση της περιεχόμενης σε αυτά υγρασίας. Με την κατάλληλη μηχανική μετεπεξεργασία τα απορρίμματα μπορούν να μετατραπούν σε δευτερογενές καύσιμο (Solid Recovered Fuel-SRF) κατάλληλο για καύση σε τσιμεντοβιομηχανίες ή άλλες εγκαταστάσεις, ή σε εγκαταστάσεις καύσης (waste to Energy). Σε διαφορετική περίπτωση μπορεί να διατεθεί υγιεινοποιημένο, σε ΧΥΤΑ με ελαχιστοποιημένες τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Σε αυτή την περίπτωση ο ΧΥΤΑ μπορεί να λειτουργήσει ως landfill bioreactor με αυξημένους ρυθμούς παραγωγής βιοαερίου και ελαχιστοποίηση του χρόνου μεταφροντίδας».
Είναι σαφές ότι η βιοξήρανση αποτελεί ενδιάμεσο στάδιο επεξεργασίας των αποβλήτων (αφαίρεση υγρασίας-υγειονοποίηση) πριν την τροφοδοσία του παραγόμενου δευτερογενούς υλικού σε μονάδα καύσης ή την ταφή του σε ΧΥΤΑ. Η τεχνική αυτή αντιτίθεται στη λογική της διαλογής στην πηγή-ανακύκλωσης και οδηγεί τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων, με μαθηματικό τρόπο, στην ιδιωτικοποίηση και κατ’ επέκταση στη σημαντική αύξηση του κόστους διαχείρισης. Ειδικά στην περίπτωση της Αττικής υπάρχει ακόμη ένα βασικό πρόβλημα: η τελική διάθεση ή η καύση εκατοντάδων χιλιάδων τόνων SRF, όπως ονομάζεται το ανακτημένο υλικό που θα παράγεται κατά τη βιοξήρανση, δεν έχει εξασφαλιστεί. Αν τελικά δεν καίγονται (σε τσιμεντοβιομηχανίες;), τότε θα καταλήγουν στον ΧΥΤΑ, όπως γίνεται σήμερα με ανάλογο δευτερογενές υλικό (RDF) που παράγει το εργοστάσιο μηχανικής ανακύκλωσης στα Λιόσια, με αποτέλεσμα να επιδεινωθούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα και το κόστος να εκτοξεύεται στα ύψη, αφού το παραγόμενο υλικό για ποιοτικούς λόγους δεν μπορεί να διατεθεί στην αγορά.
Σε σχετική μελέτη (7) αναφέρεται ότι η βιοξήρανση είναι μια τεχνολογία ακόμη υπό συνεχή έρευνα και ανάπτυξη, που την προμηθεύουν συνολικά έξι εταιρείες (8). Συνολικά έχουν κατασκευαστεί είκοσι μία εγκαταστάσεις βιοξήρανσης σε Ιταλία, Γερμανία, Βέλγιο και Βρετανία, από τις οποίες οι δέκα από την Eco-Deco και οκτώ από την Herhof. Το ενδιαφέρον στην υπόθεση είναι ότι η μεν Eco-Deco εκπροσωπείται στην Ελλάδα από την εταιρεία Μεσόγειος Α.Ε. ενώ εδώ και ένα χρόνο στην γερμανική Herhof συμμετέχει η Ελλάκτωρ Α.Ε. με 44% και η θυγατρική της Ηλέκτωρ Α.Ε. με ποσοστό 51% (9).
Επίλογος
Ο επιχειρηματικός κόσμος στην αγορά διαχείριση των αποβλήτων γνωρίζει καλά ότι η τεχνική διάσταση των έργων, από την πρόληψη-μείωση των αποβλήτων ως την τελική διάθεσή τους, δεν αντιμετωπίζεται ποτέ ουδέτερα αλλά στη βάση οικονομικών, πολιτικών, κοινωνικών και ψυχολογικών παραμέτρων, που θα πρέπει να ικανοποιηθούν προκειμένου να υπάρξει αποτελεσματική και μακροπρόθεσμη λύση. Για πολλές δεκαετίες αυτό ήταν αδύνατο να επιτευχθεί στην Αττική και όπως όλα δείχνουν ούτε και τώρα είναι σίγουρο, παρότι η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο και υπάρχουν στο παιχνίδι πανίσχυρες (οικονομικά και όχι μόνο) εταιρείες που φιλοδοξούν να μονοπωλήσουν τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα προσδοκώντας τεράστια κέρδη.
Στην Ελλάδα, όπως φαίνεται και στην περίπτωση της διαχείρισης των αποβλήτων τα κέντρα λήψης αποφάσεων αλλάζουν παρέα με τους εκάστοτε ταγούς (οι μαθητευόμενοι μάγοι) και τα περιβάλλοντά τους (οι δάσκαλοι-μάγοι). Γι αυτό και τελικά δεν θα έχει καμιά σημασία για τους κατοίκους της Αττικής ποιά εταιρεία θα πάρει εν τέλει «το χρίσμα». Αυτό που έχει σημασία είναι να υπάρχουν στο διηνεκές επαρκείς εκτελεστικοί και ελεγκτικοί μηχανισμοί για την παρακολούθηση της υλοποίησης και κυρίως της λειτουργίας των όποιων εγκαταστάσεων. Δυστυχώς το κράτος, με ελάχιστες εξαιρέσεις, έχει αποδειχθεί ανεπαρκές και εφόσον δεν υπάρχει συνέχεια (αφού δεν αξιοποιούνται οι μηχανισμοί, αλλά κάθε φορά εφευρίσκονται καινούριοι), είναι εύλογη η ανησυχία όλων μας, αφενός για την κατασπατάληση πόρων (ιδιαίτερα στους χαλεπούς καιρούς μας) και αφετέρου για την τύχη των μεγαλεπήβολων σχεδίων που οδηγούν στο αδιέξοδο.
Ο αγώνας των κατοίκων της Κερατέας, άσχετα με την τελική έκβαση, έφερε τουλάχιστον στην επιφάνεια το παιχνίδι μικρών και μεγάλων συμφερόντων που παίζεται στο όνομα της προστασίας του περιβάλλοντος στην Αττική. Σε κάθε περίπτωση, τέθηκε ένα καθοριστικό ερώτημα, που αναγνωρίζουν πλέον άπαντες και που φάνηκε και στην υπόθεση της Κερατέας: Τελικά, είναι η Πολιτεία που όντως αποφασίζει σε τέτοιου είδους ζητήματα, και αν ναι, με τι κριτήρια, και κυρίως προς όφελος τίνος και με ποιο κόστος; Οι απαντήσεις αναμένεται να δοθούν όταν θα γίνουν γνωστοί και οι ανάδοχοι των έργων.
Υποσημειώσεις
(1) Η ανάδοχος κοινοπραξία που ανέλαβε την κατασκευή του ΧΥΤΑ στο Γραμματικό είναι η κοινοπραξία Λάμδα Τεχνική Α.Ε. – Ηλέκτωρ Α.Ε. (θυγατρικές της Ελλάκτωρ Α.Ε./Μπόμπολας), η οποία όμως το ανέθεσε με υπεργολαβία στην εταιρεία Μεσόγειος Α.Ε. (Λεοντιάδης/Λάτσης κ.α.). Ανάδοχος του έργου ΧΥΤΑ Κερατέας είναι η κοινοπραξία Μεσόγειος Α.Ε. – Προέτ Α.Ε. (θυγατρική της J&P Αβαξ Α.Ε.) – ENDRACO A.E (κατά 87% θυγατρική της Έδρασης/Ψαλλίδας).
(2) Αν κάποτε καταγραφούν όλες οι δαπάνες για τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων στην Αττική και κυρίως αναλυθεί ο τρόπος διάχυσης των ποσών αυτών, τότε είναι απολύτως βέβαιο ότι δεν θα διακρίνει κανείς και πολλές διαφορές από όσα συμβαίνουν με τη διαχείριση των αποβλήτων στη Νάπολη της Ιταλίας.
(3) Το κόστος κατασκευής της εγκατάστασης, δυναμικότητας 290.000 τόνοι/έτος, έφτασε στα 72 εκατ. ευρώ.
(4) Η μέθοδος της μελετοκατασκευής αφορά μόνο ειδικά έργα και είναι σύνηθες φαινόμενο στην Ελλάδα, ακόμη και για μη ειδικά έργα, όπως ο ΧΥΤΑ, με αποτέλεσμα την υπερκοστολόγηση.
(5) «Euroconsultans», «ΕΡΤΑ», «Εργαλεία του Jessica για τη διαχείριση των στερεών απορριμμάτων στην Ελλάδα».
(6) Αν συμβεί αυτό, είναι σαφές ότι μετά την κυριαρχία της Ελλάκτωρ (Μπόμπολας) στη διαχείριση των υγρών αποβλήτων (Ψυτάλλεια), έρχεται και η σειρά των στερεών αστικών αποβλήτων.
(7) Πανεπιστήμιο Κράνφιλντ της Βρετανίας, 2009.
(8) Πρόκειται για δύο ιταλικές: Eco-Deco, Entsorga, τρεις γερμανικές: Herhof, Nehlsen, Wehle Werke και μία αμερικάνικη: Future Fuelse.
(9) Στην Ελλάδα, η Μεσόγειος κατασκεύασε για τον Ενιαίο Σύνδεσμο Διαχείρισης Απορριμμάτων Κρήτης (ΕΣΔΑΚ) ήδη την πρώτη Μονάδα Προεπεξεργασίας Απορριμμάτων Ηρακλείου Κρήτης (δυναμικότητας 75.000 τόνων/έτος) αντί 24, 3 εκατ. ευρώ, με διάρκεια σύμβασης ένα έτος δοκιμαστικής λειτουργίας και τρία έτη κανονικής λειτουργίας. Η εταιρεία Ηλέκτωρ είναι ο ανάδοχος για την κατασκευή ανάλογου έργου στην Ημαθία προϋπολογισμού 35 εκατ. ευρώ.